BOEKBESPREKING: Piet Mondriaan, de man en zijn foto’s, een droom komt uit
TITEL: Mondriaan en fotografie. De kunstenaar in beeld
We weten het maar al te goed: dromen zijn bedrog. Toch, kan hoe onverwachts ook, zelfs na je dood een droom uitkomen. Zo had Herbert Henkels, conservator van wat toen nog het Haags Gemeentemuseum heette, ooit het plan een boek met foto’s over en met Piet Mondriaan diens leven en zijn werk te maken. Helaas sneuvelde ook dit plan.
Ik ontmoette Henkels in 1990 wekelijks in zijn kamer achter de bibliotheek van het museum. Het was er een enorme bende, zoals wel meer in zijn leven in chaos verkeerde. Toch wist hij feilloos de informatie te vinden om me iets te laten zien. Henkels was kenner van het werk van Mondriaan. Hij wist ongelofelijk veel over diens leven en ontwikkeling. Ik kreeg 1x in de week in het laatste uur van mijn werkdag een privécollege Mondriaan.
Na zijn dood in 2002 is het Henkels archief aan de RKD overgedragen en een integraal deel geworden van het Mondriaan Paper Project waar Wietse Coppes en Leo Jansen alweer enige jaren aan werken. In dat kader verscheen onlangs een mooi dik boek: Mondriaan en fotografie, de kunstenaar in beeld.
Net als Henkels maken Coppes en Jansen geen verschil tussen leven en werk. Wietse Coppes is conservator van De Stijl archieven en documentatie bij het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, Leo Jansen is senior onderzoeker bij het Huygens Instituut. Samen digitaliseren en becommentariëren ze de Mondriaan archieven en zetten dit online.Een project met een lange adem.
Hoe waardevol hun werk is, blijkt uit dit boek. Ze volgen twee lijnen: 1. Mondriaan als een ware reclameman van het eerste uur die zijn nieuwe kunst meesterlijk weet te promoten en 2. Mondriaan privé.
Piet Mondriaan begreep, misschien wel als een van de eersten, dat fotografie niet alleen een uitstekend middel is om zijn kunst te promoten, maar ook voor het beeld dat hij van zichzelf wilde geven. De vroege atelierfoto’s zijn al zorgvuldig geënsceneerd, net als de foto’s die hij van zichzelf liet maken. Tegelijkertijd zien we op foto’s met (kunstenaar) vrienden zo nu en dan zelfs een jolige Mondriaan. Dit verschil tussen Mondriaan de kunstenaar en Mondriaan privé blijft zijn hele leven bestaan. De eerste vrijwel altijd onberispelijk gekleed, de tweede heeft zelfs niet altijd een stropdas om.
De vroegst bekende foto van Mondriaan na zijn verhuizing naar het atelier aan de Boulevard Raspail 257 in 1936, door Kurt Schwitters,1936, uit het boek gefotografeerd.
Door het commentaar van Coppes en Jansen aan het begin van ieder hoofdstuk krijg je een mooi beeld van Mondriaan als reclameman. Hij was bepalend in de PR opnames, niet alleen tijdens, maar kennelijk ook er na. De Hongaarse fotograaf André Kertész maakte, zo schrijven Coppes en Jansen: “de opnamen van Mondriaans pijp en brillen op de tafel in het atelier en van de wit geschilderde kunstbloem bij de entree (die) in het geheugen van menigeen gegrift staan.
Chez Mondrian, Paris, André Kertész, 1926/27, uit het boek gefotografeerd.
“Dat het zonder twijfel strak geregisseerde opnamen zijn, blijkt uit het contrast met een foto die Kertész op een onbewaakt moment van Mondriaan maakte. Hier zien we de glimlachende kunstenaar een glaasje wijn inschenken voor een van zijn gasten.”
Piet Mondriaan, wijn schenkend, 19(?) augustus 1926, uit het boek gefotografeerd.
Naast die hele bekende foto’s maakte Kertész ook een prachtig doorkijkje naar Mondriaans slaapkamer in de Parijse atelierwoning. En ook daar zien we hoe de ruimte deel was van zijn kunst door de kleurvlakken die hij ook hier op de witgeschilderde muren aanbracht.
Parijse atelier van Piet Mondriaan, André Kertész, tussen september 1926 en medio februari 1927, uit het boek gefotografeerd.
In dit boek wordt Mondriaan een mens en niet alleen de koele kunstenaar. Het sluit aan bij de verhalen die ik al van Henkels had gehoord. Die vertelde met veel plezier dat Mondriaan grappig was, charmant kon zijn, dat hij vriendinnen had, zo niet minnaressen en onderwijl heel goed zijn strenge imago wist uit te bouwen. Dat wordt allemaal in dit dikke boek van Coppes en Jansen getoond. De man achter Piet Mondriaan zal toch voor menigeen een verkwikkende nieuwigheid zijn. Het grote boek is meteen in het Engels en Frans vertaald, het kan zomaar een wereldwijde andere kijk op PM geven!
Mondriaan in de tuin van Agatha Zethraeus, foto Agatha Zethraeus, ca 1925, uit het boek gefotografeerd.
Het voortreffelijk uitgegeven boek staat vol van goede anekdotes zonder de lijn van Mondriaans ontwikkeling uit het oog te verliezen. Maar belangrijker nog dan al de kennis die de auteurs op een prettige manier delen, zijn de foto’s. Ook daar zijn weer kleine maar belangrijke details te vinden zoals de verandering van de zwarte lijnen in gekleurde stukjes in Mondriaans laatste (onvoltooide) schilderij de Victory Boogie Woogie. (Nu in het Haagse Kunstmuseum.)
Wat ik echter het allerleukste vind, zijn de opnames die Mondriaans erfgenaam Harry Holzman na Mondriaans dood in het laatste New Yorkse atelier aan de Eaststreet maakte en liet maken.
De westelijke muur van Mondriaans laatste NY atelier, gemaakt na zijn overlijden, foto Fritz Glarner, feb maart 1944, uit het boek gefotografeerd.
Fritz Glarner maakte zwart wit opnames, maar Holtzman gebruikte de nieuwe kleurenfilm: Kodakchrome. En wie zich bij diens foto afvraagt wat er in die grote rood zwarte doos op dat tafeltje zit: dat is de grammofoon.
Foto van een deel van de west muur in Mondriaans laatste NY atelier, na zijn overlijden, Harry Holtzman, feb maart 1944, uit het boek gefotografeerd. Hier zie je goed de grote rood zwarte doos voor de grammofoon.
Een van mijn oudste vragen wordt eindelijk beantwoord: Hoe zagen al die kleuren er in het atelier nu eigenlijk uit? En, voilà in dit het boek kun je dit goed te zien, Hopelijk zijn de foto’s die ik uit het boek maakte, aanleiding om de prachtige uitgave te willen kopen! Een boek dat postuum Henkels droom uit laat komen.
Titel: Mondriaan en fotografie. De kunstenaar in beeld
Auteurs: Wietse Coppes, Leo Jansen
Aantal pagina’s: 368
ISBN: 9789490880415
Uitgever: Tijdsbeeld Uitgeverij
Prijs: € 59,90
NB. Coppes en Jansen leggen in het volgende filmpje uit wat de Mondrian Papers inhouden.
Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.
Geef een reactie